Een van de meest aansprekende Alpen-oversteekplaatsen is, wat mij betreft, de Gotthard-pas. Ik herinner me nog de indrukwekkende busreis naar Italië uit 1967. Ik zag toen voor het eerst bergen, maar was ook onder de indruk hoe de bus de talrijke steile en scherpe haarspeldbochten nam. De herinneringen aan die reis zijn altijd gebleven en nog steeds komen ze bij een Gotthard-oversteek uit mijn inmiddels behoorlijk volle harde hersenschijf naar boven. Die bochtige weg is in de loop der tijd vervangen door een veel bredere en minder steile weg met minder bochten, maar de oude weg ligt er nog steeds, en wordt vooral gebruikt door fietsers. Nog later is er een tunnel gekomen. En ook het indrukwekkende landschap is er nog steeds.
We ‘doen’ de Gotthard nu eens een keer vanaf de zuidkant, wat mij betreft ook de mooiste kant van de pas. Op de nieuwe weg zijn voldoende parkeerplaatsen aangelegd om het landschap goed tot je door te laten dringen. Uiteindelijk hebben we vanaf Airolo tot de top dan ook bijna drie uur over de ‘beklimming’ gedaan, maar daar zat wel een halfuurtje bij om in het Albergo Gottardo een kopje soep voor 11 euro p.p. te consumeren. Want tot mijn schrik ontdekte ik dat de Zwitserse frank inmiddels meer waard is dan een euro.
Aan de noordkant, niet veel lager dan de top, ligt Andermatt. Daar is een treinstation, met treinen naar de Matterhorn, waar je aan boord deftig kunt dineren. Bij dat Andermatt wordt een nieuwe woonwijk gebouwd met fraaie appartementen duidelijk voor de happy few en dus ook onbetaalbaar als je er met armoedige euro’s komt aanzetten. Bij het Vierwoudstedenmeer maken we nog maar eens een foto-stopje, maar dit voelt nu als een moment dat we verzadigd raken van alles wat er nog te zien is. Hét moment dus om, met alleen nog een overnachting in Frankrijk, zo snel mogelijk linea recta naar huis te rijden. Einde van een prachtige Italië-reis. De laatste Zwitserse beelden staan op:
Ook de terugreis uit Italië hebben we relaxed gedaan. Niet zo heel relaxed als op de heenweg, toen we er vijf dagen voor uit trokken. De terugreis gaan we in drie dagen doen, maar dan nog is er voldoende gelegenheid om de autobaan af en toe te verlaten en door mooie streken te kuieren met langere pauzes op mooie dorpspleintjes. Door de Po-vlakte bijvoorbeeld, de landbouwstreek die er op deze warme dag met zijn zachte licht en oude boerderijen aangenaam bij ligt. We belanden daar in Brescello aan de oever van de Po, waar een flink stuk jeugdsentiment te vinden was. Het dorp fungeerde als film-set van de vroegere Don Camillo-films van alweer bijna 60 jaar geleden. Destijds was ik, nog volop deelnemend aan het ‘rijke roomse leven’, een groot liefhebber van die films. Ik vermoed zelfs dat ik er ook een stukje Italië-liefde aan heb overgehouden. Met mijn roomsheid is het wat minder goed afgelopen.
Maar ze hebben daar in Brescello goed hun best gedaan om de herinnering levend te houden, want veel andere mogelijkheden om het dorp een beetje op de kaart te zetten zijn daar niet. Hoewel er variaties waren, was het thema van de films elke keer hetzelfde: de vijandschap tussen de dorpspastoor Don Camillo en de communistische burgemeester Peppone. En telkens weer de wanhopige gang van de pastoor naar de kerk, waar hij aan de Heer aan het kruis smeekte of die niks kon doen aan de streken die de burgemeester hem weer had geleverd. Bij de wandeling door het dorp en in de kerk kwamen de beelden uit de films zo weer uit het onderbewuste naar boven. Het stukje jeugdsentiment is vastgelegd in het volgende kleine serietje:
Sabina: zo heet de streek rond Collevecchio, zo’n 60 kilometer boven Rome. Hoewel we in Collevecchio alles bij de hand hadden om de dagen aangenaam door te komen, moesten we er ook wel eens uit, al was het maar om boodschappen te doen, te tanken of geld uit de muur te halen. Nu we op de heenreis even door Toscane gecirkeld hadden, probeer ik te begrijpen wat de verschillen tussen Sabina en Toscane eigenlijk zijn. Want niet álles in Italië is één pot nat. Sabina is minder aangeharkt, wat rommeliger en is dan ook minder op toerisme in gesteld. Zagen we in Toscane veel Nederlandse kentekens, hier zie je ze, behalve die van onze eigen auto, nagenoeg niet.
Daarnaast zijn er duidelijk landschappelijke verschillen: minder de voor Toscane zo typerende cipressen, ook nauwelijks wijnbouw, maar des te meer olijfgaarden. Maar ook veel kleine compacte dorpjes, vaak op bergtoppen. Bij nader inzien staan veel huizen in die dorpjes er onbewoond en soms verwaarloosd bij. Ook in Collevecchio zie je dat, hoewel er naar mijn idee in de laatste jaren weer wat instroom is van mensen ‘van buiten’, die die huizen opkopen, opknappen en weer wat nieuw leven ‘in de brouwerij’ brengen. Omdat het weer gaandeweg ons verblijf wat minder stabiel werd, en we zelfs heftige stortbuien hebben gezien, konden we het landschap ook eens bekijken bij fraai avondlicht tegen een dreigende, zelfs donkere achtergrond. Hoe dat er allemaal uitzag staat op:
De laatste halve dag in Napels. Niet héél veel tijd meer, maar met de metro kun je nog wel ergens komen en toch nog op tijd voor de trein weer terug zijn. Het metrostation waar we opstapten zag er alleen tamelijk vervallen uit, evenals de stations waar we onderweg stopten. Maar ons eindstation, Toledo, zag er daarentegen met zijn futuristische mozaïeken en fraai verlichte plafonds oogverblindend mooi uit. Reden om er nog even te blijven en nog maar eens een extra ‘heen-en-weertje’ over de lange roltrappen te maken. Napels is sowieso een stad vol tegenstellingen. Behalve de nodige rommeligheid zijn er prachtige en fraai onderhouden monumenten.
We blijven bijvoorbeeld hangen op het Piazza Plebiscito, en dat zou – met enige fantasie natuurlijk – zomaar een klein kopietje van het Vaticaanse Sint Pietersplein kunnen zijn. Het naburige Piazza Municipio moet er ooit – afgaand op wat eromheen staat – ook mooi hebben uitgezien. Het plein was alleen nauwelijks toegankelijk, maar de afbeeldingen op de afrastering van de bouwput lieten zien dat er over enkele jaren ook een oogverblindend mooi plein gaat komen, met bovendien de nodige ondergrondse voorzieningen. Met dichtbij natuurlijk de fraaie Galleria Umberto I, die – ook niet met zo héél veel fantasie – zomaar een kopietje van die van Milaan zou kunnen zijn.
Als dat nieuwe plein maar niet zoiets gaat worden als het enorme metalen staketsel op het Piazza Garibaldi bij het Centraal Station. Daar in het souterrain veel leegstaande winkels in de stationsomgeving met tóch al niet zo’n beste reputatie. Wat mij betreft een mislukte poging om er een mooie entree van de stad van te maken. Maar hoe dan ook, er wordt hard gewerkt om van het imago af te komen dat Napels blijkbaar heeft en waar je – als je twee dagen door de stad hebt geslenterd – ook niet omheen kunt. Een indruk van de laatste Napolitaanse uurtjes, met alles wat mooi en lelijk is, staat op:
Op de kaart die we van de binnenstad van Napels hadden, zagen de straten er als doorgaande wegen uit. Met klinkende straatnamen zelfs, zodat je – als je niet beter zou weten – het idee krijgt dat dit toch wel heel belangrijke straten zouden moeten zijn. In werkelijkheid zijn zelfs dié straten smal en nauwelijks voor auto’s toegankelijk. Hoewel auto’s altijd wel weer gaatjes kunnen vinden om zich er toch doorheen te wurmen. De hele binnenstad bestaat dus uit kleine smalle steegjes, met wasgoed overal over de steegjes heen gedrapeerd. Zonlicht is er maar weinig, maar daar staat weer tegenover dat je voor een gesprek met de overburen op vierhoog dus ook niet helemaal naar beneden hoeft. Hoewel er dus ook verdwaalde auto’s rondrijden, zie je hier vooral veel brommers en scooters, die zonder duidelijke verkeersregels overal langs en doorheen scheuren.
Op die weinige vierkante meters speelt zich dus het hele stadse leven af. Het maakt een rommelige indruk, maar als je goed kijkt zijn er op de verweerde gevels heel wat decoraties te zien. En vooral is opvallend de hoeveelheid toch ook wel grote en van binnen rijk gedecoreerde kerken, waaronder de Dom. Daarbinnen, en zelfs op straat is te zien dat het roomse leven hier allerminst is verdwenen. Maar naast al die rommeligheid heb je ook sjiekere delen. De “Galleria Umberto I” bijvoorbeeld, met mooie mozaïek vloeren, de ‘betere’ winkels en hoog opgetrokken barokke gevels.
Aan de westkant van de binnenstad heb je een funicolare, een soort trammetje, dat je naar Vomero brengt. Een wat hoger gelegen en vooral nog wat deftiger stadsdeel, een heel andere wereld zelfs. Hierboven prachtige villa’s. Je kunt in Napels dus blijkbaar ook heel voornáám wonen. Hier laten we het gekrioel beneden even helemaal achter ons, hier is ruimte, licht en overzicht en we kijken er prachtig over de stad en Vesuvius uit. Na zes uur slenteren was het vooral bij dat warme weer wel even genoeg. We hadden weer willen eten in de Spaanse wijk, maar die hebben we niet meer bereikt en zijn blijven hangen in een van de straatjes dicht bij het hotel. Weer eens wat anders en eigenlijk ook minstens zo leuk. De fotoserie van de stad staat op:
Het ritme van het niks doen is even onderbroken door een paar dagen naar Napels af te reizen. De vorige keer hadden we Rome al bezocht en nu dus Napels. Er zijn eigenlijk meer verschíllen dan overeenkomsten tussen beide steden. Rome ademt de klassieke oudheid en Napels is een wat ruigere havenstad. Maar overeenkomsten zijn er natuurlijk ook, als je alleen al kijkt naar de grote hoeveelheid kerken in beide steden. De bekendste bezienswaardigheden van Napels liggen eigenlijk buiten de stad: de Vesuvius, Pompeï en Herculaneum, de Amalfikust, Capri en nog wat van die betoverende eilanden. Maar als je dát allemaal wilt zien heb je een hele week nodig, dus dat laten we maar liggen en beperken ons tot de stad zelf. Dat bleek eigenlijk al meer dan genoeg, want als je goed kijkt is álles bezienswaardig.
We gaan met de trein, eerst met de boemel naar Rome en daarna met de snelle trein (300 km/uur) naar Napels. Extra leuk, temeer daar we een week eerder in Reggio Emillia onder de indruk waren geraakt van niet alleen dat station daar, maar ook van de snelle en frequente treinen tussen de belangrijkste Italiaanse steden, die het binnenlands vliegverkeer goeddeels hebben vervangen. En nu konden we zélf dat genoegen smaken en bekroop me bij aanvang van de reis ineens weer het spannende gevoel dat ik vroeger had bij het begin van een schoolreisje. Ondanks het zeer matige weer: vrijwel de hele treinreis regen en zelfs het eerste uur in Napels is noodgedwongen overdekt doorgebracht. Maar van de nood een deugd gemaakt door meteen maar eens lekker Napolitaans te lunchen.
Na de regen kwam de zonneschijn en die is in de volgende dagen niet meer weg geweest. De eerste (halve) dag is het havengebied onder handen genomen. De binnenstad gaat naadloos over in de haven. Een rommelige mengeling van veerboten naar de eilanden, containerschepen, luxe zeiljachten, cruiseschepen en allerlei bouwsels, die nou eenmaal bij een haven horen. Dat alles tegen de achtergrond van de baai en de hoog oprijzende Vesuvius. Dat maakt de haven van Napels nét even wat anders dan andere havens. Daarna eten in de Spaanse wijk en hoe kan je de dag beter afsluiten dan op een pleintje, waar de Napolitaanse film zich voor je ogen afspeelt. Met een limoncello uit de vriezer natuurlijk. Een indruk van de eerste halve dag in Napels staat op:
Na vijf dagen autoreizen was het even niks doen. En waar kan je beter niks doen dan in Collevecchio? Daarvoor heb je er alles bij de hand: een overzichtelijk dorpje, thuis een lekker terrasje met zwembad en een adembenemend uitzicht op de omgeving. Collevecchio is klein, heeft zo’n anderhalf duizend inwoners, maar ontbeert daardoor enkele basisvoorzieningen, zoals een restaurant, geldautomaat en andere dingen die je op onverwachte momenten ineens nodig kunt hebben. Het dorp heeft moeilijke tijden gekend en het gaat eigenlijk ook nu nog moeizaam. Nog steeds is de schade van de aardbeving van 2016 zichtbaar en sommige gebouwen staan leeg of zijn gestut. Het dorp is ook geleidelijk leeggelopen, maar ik heb de indruk dat het dieptepunt voorbij is, afgaand op de levendigheid op het pleintje en de instroom van enkele mensen van buiten, die er wel weer wat van willen maken.
Dat niks doen ging trouwens helemaal vanzelf, want automatisch kwamen we na de lange reis in een heel nieuw ritme terecht. Opstaan en kijken hoe de mist in het dal hangt en wordt opgelost door de opkomende zon. Daarna ontbijten op het terrasje of cappuccino met een cornetto nemen op het pleintje. Verder een beetje rondkuieren, naar de supermarkt, wat hangen bij het zwembad, beetje lezen of podcaststjes luisteren. En voor je het weet is het avond, want niks doen kost veel tijd. Omdat er geen restaurant is en we geen zin hadden om te rijden gingen we koken en kijken hoe het dal zich vult met zacht avondlicht. En natuurlijk later op de avond naar het pleintje. Daar verzamelt zich jong en oud. Mensen nemen hun kinderen gewoon mee en die rennen en voetballen met elkaar, zelfs tot in de late uurtjes. De ouderen onderhouden zo hun sociale contacten en hebben geen kinderoppas nodig. Daar wordt jong en oud gelukkig van, zo is hier goed te zien. Hoe Collevecchio er in deze dagen uitzag staat op:
Vanaf Domodossola is er nog een laatste stukje Alpen: het Lago Maggiore, mooi gelegen tussen de nog hoge bergtoppen. We maken een stop aan de oever, want zo’n beroemd meer verdient toch wel een tussenstop. Het is er heel on-italiaans aangeharkt, brandschoon en zo te zien de uithangplek voor 70-plussers. Inmiddels horen wij daar ook bij, maar ik zie me het hier nog niet twee weken volhouden met elke dag wandelingetjes langs het water. Na de ochtendkoffie dus maar door naar het échte Italië. Maar eerst nog langs de hindernis Milaan. Een drukke ringweg van een dikke 50 kilometer met veel op- en afritten met voortdurende blik op de GPS, de kaart en de aanduidingen op de borden. En natuurlijk ook op de weg met het drukke verkeer naast je. Maar na Milaan wordt het rustiger en komt de Po-vlakte, die eigenlijk op Nederland lijkt: vlak en zonder al te veel begroeiing. Maar er zijn ook verschillen. Hier overwegend mooie terracotta daken en pastelkleurige gevels, zacht afstekend tegen de heiige, vochtige zomerse lucht. En mooie, maar ook vaak half vervallen boerderijen. Na de drukte van Milaan is het dus lekker om van de autobaan af te gaan en op een dorpspleintje even de beentjes te strekken.
Casalpusterlengo heet het hier, mooie naam voor zo’n kleine plaats. We lopen wat rond en belanden bij iets wat ooit een voorname boerderij moet zijn geweest, met op de vervallen gevels nog de resten van fresco’s. Op het dorpspleintje een kop koffie met een tramezzino, een diagonaal gesneden dubbel witbrood, met beleg naar keuze ertussen. Het leuke van dit deel van Italië is dat je maar een willekeurige plaats hoeft binnen te rijden of ze hebben er wel een prachtig centraal plein met een rijk gedecoreerde kerk, zelfs hier in dit Casalpusterlengo. En al helemaal in Cremona, een wat grotere provincieplaats verderop met een nog uitbundiger gedecoreerde kerk, of eigenlijk kathedraal. Einddoel van die vrijdag is Reggio Emilia, waar we die avond heel voornaam dineren aan de voorgevel van de lokale kathedraal en waar we de volgende ochtend het treinstation “Mediopadana Alta Velocitá” gaan bekijken. Een in het oog springend ontwerp van de Spaanse architect Calatrava. In voorgaande jaren zijn we er al enkele keren over de autoweg langs gereden, maar nu nemen we maar eens de tijd om het station wat nader te bekijken.
Hier stoppen alleen de hogesnelheidstreinen, tussen Milaan/Turijn/Venetië en Rome/Napels. Sommige treinen rijden ook op hoge snelheid door over de voor passagiers onbereikbare middensporen. Indrukwekkend, niet alleen het ontwerp van het station, maar ook hoe in Italië in de afgelopen jaren een hoogfrequent hogesnelheids-treinsysteem tot stand is gekomen. Dan verder richting Toscane. Vlak onder Florence weer van de autobaan af om Toscane even te proeven. Prachtig landschap, met afwisselend cipressen, wijngaarden en olijfbomen, met tussendoor fraaie landhuizen. De streek blijkt populair bij Nederlanders, tenminste afgaand op de grote hoeveelheid Nederlandse kentekens die je hier tegenkomt. Een regenbui maakt alleen een eind aan het Toscaanse uitstapje en we zoeken de autobaan maar weer op voor de laatste 150 kilometer naar Collevecchio, het voorlopige eindpunt van onze reis. Met lekker koud bier op het pleintje om deze vijfdaagse heenreis te evalueren. De fotoserie, met deze keer ook twee videootjes van de snelle treinen, staat op:
De auto van buurman John, die we in juni voor de APK-keuring uit Italië hadden gehaald, moest nu weer terug. Terwijl John en ik in juni door allerlei omstandigheden strak heen en weer moesten rijden, kon het nu een stuk relaxter. Deze keer met René, en vijf dagen zouden we over de heenreis gaan doen, zo was het plan. De lol van het reizen is tenslotte ook het onderweg zijn en de langzame veranderingen in het landschap en de architectuur op je te laten inwerken. Alleen op de eerste dag zouden we meters maken en 800 kilometer verderop terecht komen in Nuits St.Georges, een populaire overnachtingsplaats voor Nederlanders op weg naar de camping in Zuid-Frankrijk. Voor ons begon de reis daar pas écht. Want waar kan je beter beginnen dan in Bourgondië, een dromerig land met zacht en warm licht en heerlijk windstille avonden. Alleen jammer van de zonnebloemen, die er in juni nog prachtig, maar nu verschrompeld bij stonden.
Richting Genève doemen in de verte de Alpen op en vanaf de Col de la Faucille, zo te zien heel populair bij fietsers, komen het meer met zijn fontein en zelfs het Mont-Blanc massief langzaam dichterbij. Genève is op de route moeilijk te vermijden, maar we rijden toch maar door het centrum, strak langs het meer om – stapvoets rijdend in de avondspits – nog iets van de stad op te snuiven. De volgende dag zouden we vanuit Chamonix de Aiguille du Midi op zo’n 3900 meter hoogte per kabelbaan ‘beklimmen’. Alleen er niet op gerekend dat je online had moeten reserveren. Helaas de trend bij de grotere toeristische attracties, die alleen nog maar te zien zijn als je alles van tevoren gaat bedenken en dus elke flexibiliteit en spontaniteit wordt weggenomen. Er was evenwel nog wel een gaatje in hun agenda als we bereid zouden zijn om vier uur te wachten.
In plaats daarvan dán maar door over de Col de la Forclaz, waar we in een hardloopwedstrijd terecht kwamen. Ik vind gewoon hardlopen al een uitdaging, maar berg-op berg-af is loodzwaar, zo weet ik ook uit mijn beperkte ervaring op dat gebied. Maar de deelnemers liepen er nog redelijk fris bij, zo te zien. Verderop heb je een mooi uitzicht over het Rhône-dal. Breed en fraai gelegen tussen hoge bergmassieven. Maar het dal zelf is redelijk verpest door een aaneenschakeling van bedrijfsterreinen, benzinepompen en andere lelijke bouwsels. Vanaf Brig heb je dan de Simplon-pas. Die had ik nog nooit gereden en dus was er vooraf enige gezonde spanning hoe de auto en de chauffeur het er daar vanaf zouden brengen. Het landschap was adembenemend, maar de weg zelf leek eerder op een brede autobaan nagenoeg zonder haarspeldbochten. En dan aan het eind: Italië…! Met Domodossola als pleisterplaats. Met een heerlijk warm plein, waar we pasta eten en met lekkere ijsjes en witte wijn nog lang blijven zitten. Na drie dagen de Alpen-oversteek voltooid..! Een indruk ervan staat op:
Met mijn buurman John een kort tripje naar zijn huis in Italië gemaakt. Dat ligt in Collevecchio, een dorp van anderhalf duizend inwoners, zo’n zestig kilometer boven Rome. De bedoeling was om zijn auto op te halen voor een APK-keuring binnenkort. John is alleen geen fervent chauffeur, dus ik had aangeboden om met hem heen en weer te rijden. Wel zouden we er dan een leuk tripje van maken. Want de lol van reizen is tenslotte niet alleen het einddoel, maar ook het onderweg zijn en het kijken wat daar allemaal te zien en te beleven is. John werd alleen getroffen door enig lichamelijk malheur, waardoor we acht dagen later moesten vertrekken dan gepland. Dat leuke onderweg-tripje verdween daarmee achter de horizon, temeer daar de datum van terugkeer min of meer vaststond. Dat betekende dus strak over de autobaan heen en weer rijden en de bezienswaardigheden onderweg te laten voor wat ze zijn. Daarbij kwam bovendien nog dat Italië zuchtte onder een hittegolf, die je de energie om dáár dan nog wat te ondernemen volledig ontnam. Bijna automatisch schakel je dan over op een lager levensritme.
Wat allemaal niet wegneemt dat het toch een erg leuk reisje was. De hitte kon je ontlopen door af en toe een lekkere plons in het zwembad te nemen. Daarbij is Italië sowieso mijn favoriete regio in Europa en ik kon me dus onderdompelen in het leven zoals dat daar wordt geleid. Dat betekende elke ochtend naar DE bar op het centrale plein, voor cappuccino met cornetti. En daar dan anderhalf uur gaan zitten, totdat het halve dorp voorbij is gekomen om de nieuwste roddels uit te wisselen. In de avond idem dito, maar dan voor een drankje. De bar is sowieso de levensader van het dorp, dat eigenlijk op sterven na dood leek. De aardbeving van 2016 heeft daarbij ook niet geholpen en sommige gebouwen zijn dan ook nog steeds gestut. En voor sommige elementaire basisvoorzieningen moet je al een dorp verderop.
Toch kreeg ik het gevoel dat het leven er zo langzamerhand terugkeert. Er zijn enkele nieuwe permanente bewoners, die je regelmatig tegenkomt op het pleintje van de bar en die dus hun best doen om er weer wat van te maken. Binnenkort schijnt er weer een restaurant te worden geopend. Al met al kon – ondanks de genoemde beperkingen – toch nog worden geproefd van ‘la dolce vita’. Bovendien komt er een herkansing, want de auto moet in augustus terug. Dan dubbele aandacht voor het onderweg zijn en wél kijken wat er te zien is. Het dolce vita in Collevecchio van deze keer is samengevat op:
Dagboek van een camera 